De teek: een ongenode gast
Waarom zijn teken ongewenste gasten? Niet alleen vanwege het feit dat zij bloed zuigen, maar vooral omdat zij tijdens het opzuigen van de bloedmaaltijd een grote verscheidenheid aan ziekteverwekkers kunnen overbrengen. Het gaat om virussen, bacteriën, parasieten en zelfs vergif (neurotoxine). Is de mens als gastheer uitverkozen, dan kan de tekenbeet een ernstige ziekte tot gevolg hebben. Tekenbeten maken zelfs dodelijke slachtoffers.
Een inactieve teek is slechts een paar millimeter groot en is onopvallend bruin en zwart gekleurd. Maar als een volwassen vrouwtje (mannetjes doen dat niet) zich helemaal volgezogen heeft met bloed, kan ze meer dan een centimeter groot worden. In volgezogen toestand ziet een teek er bijna bolrond uit. Ze zuigen zich vol omdat ze proteïnen nodig hebben voor de ontwikkeling van het grote aantal eitjes.
Net als alle spinachtigen hebben teken acht poten, waarmee ze zich onderscheiden van de insecten. Tekenlarven hebben echter tot hun eerste vervelling zes poten, ze zijn hierdoor makkelijk te onderscheiden van de nimfen die ook nog in een jong stadium verkeren maar al acht poten hebben. De kop van een teek is zeer klein en nauwelijks zichtbaar. In het speeksel van een teek zit zowel een verdovende stof als een stof die de bloedstolling tegengaat. Hierdoor wordt de tekenbeet niet gevoeld en kan de teek zich onmerkbaar ergens neerzetten.
Hoe voorkom ik een tekenbeet?
Teken komen wereldwijd voor. In Nederland en België kennen we een tiental soorten, die deels zeer gespecialiseerd zijn in het bloed van bepaalde diersoorten. Ze komen vooral voor in landelijke gebieden met bossen en struikgewas. Ixodes-teken (schapenteken, de overbrengers van de ziekte van Lyme) zijn gevoelig voor uitdroging en hebben een voorkeur voor plaatsen met een vochtige bodem.
Vooral in de warmere periode zijn teken actief. Een tekenbeet kun je buiten overal oplopen, vooral als je daarbij door struiken of onder bomen loopt en je in de begroeiing begeeft. Daarbij is de teek in staat om onder de kleding te kruipen. Zo’n tekenbeet kun je voorkomen door je kleding met een insectenwerend middel in te spuiten. Liefst een middel dat DEET bevat. DEET verstoort de reukzin van de teek waardoor deze zijn gastheer niet meer kan waarnemen. Ook kan Permethrin worden gebruikt, dat het zenuwstelsel van de teek aantast waardoor hij sterft. Natuurlijk helpt het als je je lichaam bedekt, dus hemdsmouwen gesloten houdt en je kraag dicht. En draag een pet of hoed! Controleer bij thuiskomst altijd je huid!
Een tekenbeet kan verward worden met die van andere bloedzuigende geleedpotigen, zoals vlooien en sommige wantsen. Een tekenbeet veroorzaakt geen zwelling zoals de beet van een daas of de steek van wespen, bijen of hommels.
Wat te doen na een tekenbeet?
De teek heeft een puntvormige snuit. Daarmee dringt hij in de huid en drinkt het bloed. Je moet bij het verwijderen van de teek voorkomen dat deze schrikt en dan het reeds opgezogen bloed met virussen, bacteriën etc. terug spuugt in de bloedbaan. Alle fabeltjes over het toepassen van alcohol, gloeiende peuken etc. zijn uit den boze. De teek schrikt hiervan, met alle gevolgen van dien. De ontdekte teek moet zo snel mogelijk verwijderd worden. Dat doe je met een tekentang. Speciale tekentangen zijn bij iedere drogist verkrijgbaar. Pak de teek met een tekentang zo dicht mogelijk bij de huid vast en verwijder hem. Daarna de huid ontsmetten met alcohol.
Ziek na een tekenbeet?
Teken kunnen verschillende ziektes overbrengen, waarvan de ziekte van Lyme in onze streken de meest voorkomende is. Je krijgt deze ziekte door besmetting met de Borrelia-bacterie. In 2006 droeg 23,6% van de teken in Nederland deze bacterie bij zich.
Word je gebeten door een teek, dan betekent dat niet automatisch een besmetting. Zeker niet als je de teek binnen 24 uur verwijdert. Maar het blijft oppassen. Het stellen van de diagnose van de ziekte van Lyme is namelijk lastig, doordat de symptomen van deze ziekte vaak gelijk zijn aan de symptomen van andere algemene infecties. Kenmerkend voor de diagnose van de ziekte van Lyme is de ontwikkeling van een ovale of ringvormige uitslag rond de plek van de tekenbeet, het zogenaamde Erythema Migrans (of EM). Wanneer deze uitslag wordt vastgesteld, dan moet je zo snel mogelijk behandeld worden met antibiotica.
De ziekte van Lyme is een erg slopende ziekte, met in het eerste stadium symptomen als huiduitslag, griep of verkoudheid, met koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, tintelingen of plaatselijk doof gevoel en/of algehele vermoeidheid. In een groot deel van de gevallen nemen deze symptomen ook zonder behandeling weer af, maar dit wil niet zeggen dat de bacterie ook daadwerkelijk weg is.
De lokale huidinfectie begint als een rood plekje, meestal na 4-10 dagen en bijna altijd binnen drie maanden na een tekenbeet. De afwijking breidt zich in de loop van dagen tot weken tot een (5-40 cm in diameter) min of meer ronde of ovale rode plek, vaak met centrale verbleking. De plek is meestal pijnloos, jeukt meestal niet en is niet gezwollen, behalve soms aan de randen. De kleur van de uitslag kan variëren van lichtrood tot dieppaars. Wanneer er sprake is van een erythema migrans, is er vrijwel zeker sprake van de ziekte van Lyme. Probleem alleen is dat slechts 50% van de patiënten, die de ziekte van Lyme hebben, een dergelijke huiduitslag krijgen.
Na de tekenbeet kan de bacterie in de bloedbaan terechtkomen, wat tot een uitgezaaide infectie leidt. Zelfs binnen enkele dagen kan het centrale zenuwstelsel geïnfiltreerd zijn. Hoewel de bacterie in elk orgaan terecht kan komen, ontstaan de meeste ziekteverschijnselen in een verder stadium in het zenuwstelsel, de gewrichten en het hart.
Als de ziekte van Lyme meer dan een jaar duurt, wordt dit chronische Lyme-borreliose genoemd. Hierbij kunnen symptoomvrije periodes van weken tot jaren voorkomen, waarna de klachten weer kunnen terugkomen of verergeren. Bij chronische ziekte van Lyme bestaan de symptomen vaak uit ernstige vermoeidheid, pijnen die geen duidelijke oorzaak lijken te hebben en neurologische en/of psychische klachten. Lyme-ziekte kan vele lichaamsfuncties en organen aantasten, daarom wordt het een ‘multi-systeemziekte’ genoemd.
Wanneer je denkt dat je mogelijk de ziekte van Lyme hebt, bezoek dan meteen een arts. Wanneer je een tekenbeet ontdekt, noteer de datum van de beet en bewaar de teek om deze te kunnen laten testen. Hoewel er nog geen voldoende betrouwbare, gestandaardiseerde test is, kan een dergelijke test wel als goede aanvulling dienen bij het stellen van de diagnose.
